Kartki z Dziejów Uniwersytetu Jagiellońskiego.
Projekt Archiwum UJ.
Koordynatorzy projektu
dr hab. Maciej Zdanek
dr hab. Przemysław M. Żukowski
Projekt Archiwum UJ.
dr hab. Maciej Zdanek
dr hab. Przemysław M. Żukowski
Paweł Włodkowic z Brudzenia (ok. 1370-1435) to jeden z najbardziej znanych rektorów i profesorów Uniwersytetu Krakowskiego, wybitny przedstawiciel Polski w zmaganiach z Zakonem krzyżackim oraz współtwórca znakomitej polskiej szkoły prawa narodów.
Pochodził ze szlacheckiej rodziny herbu Dołęga z ziemi dobrzyńskiej. Studiował sztuki wyzwolone i prawo Uniwersytecie Praskim, gdzie uzyskał stopień bakałarza (1389) i magistra sztuk wyzwolonych (1393) oraz bakałarza dekretów (1396). Studia prawnicze kontynuował od 1404 r. w Padwie. W 1411 r. został doktorem prawa. Następnie rozpoczął pracę profesora na Wydziale Prawa Uniwersytetu Krakowskiego. W 1414 r. został wybrany rektorem. W 1418 r. pełnił funkcję wicerektora.
Najbardziej rozsławiła go działalność publiczna jako prawnika-eksperta w sporach z Zakonem krzyżackim: w procesach z 1413 r. i 1419 r., a zwłaszcza podczas soboru w Konstancji (1414-1418) i w kurii rzymskiej (1420-1423). W licznych traktatach Włodkowic udowadniał polskie słuszne prawa do ziem zagarniętych przez zakon i do prowadzenia wojny nawet w sojuszu z poganami i schizmatykami, jak to miało miejsce podczas wielkiej wojny polsko-krzyżackiej (1409-1411) i batalii pod Grunwaldem. Udało mu się doprowadzić do skazania niemieckiego dominikanina Jana Falkenberga, który na zlecenie Zakonu napisał obrzydliwy paszkwil na Polaków i króla Władysłwa Jagiełłę. Włodkowic podważał istnienie Zakonu i zasadność otrzymanych przez niego przywilejów. Głosił naturalne prawo pogan do życia i własności oraz konieczność głoszenia wiary tylko słowem i przykładem a nie przemocą. Wykluczał też – za wyjątkiem wojny sprawiedliwej – przemoc jako środek rozwiązywania sporów międzynarodowych, które powinno się prowadzić pokojowo na drodze procesowej. Był to ważny wkład w teorię wojny sprawiedliwej, praw człowieka oraz wypracowanie nowych zasad prawa międzynarodowego. Ponadto był aktywnym uczestnikiem ówczesnych debat o reformie Kościoła. Do najważniejszych dzieł Włodkowica należą: „De annatis”, „Ad aperiendam”, „Saevientibus olim Pruthenis (zwany dawniej „Tractatus de potestate papae et imperatoris respectu infidelium”), „Allegationes pro parte regis Polonorum” i wiele innych. Argumentację czerpał z korpusu prawa kanonicznego i rzymskiego, Biblii, Ojców Kościoła, uczonych starożytnych i średniowiecznych, ale też z dzieł historycznych, dokumentów, a nawet folkloru, co pokazuje rozległość jego horyzontów i bogactwo warsztatu.
Pracowity i zasłużony w sprawach Kościoła i Królestwa profesor zgromadził liczne godności kościelne. Był m.in. kanonikiem płockim, krakowskim, poznańskim, gnieźnieńskim, włocławskim i kruszwickim. Odznaczał się też osobistą pobożnością. W 1427 r. ufundował klasztor kanoników regularnych w Kłodawie. Zmarł w Krakowie i pochowany został w katedrze wawelskiej. Jak zapisał Jan Długosz: „Mąż rzadkiej cnoty i gorliwy miłośnik ojczyzny, który największym wyrównał mężom (...) Ze wszystkich bowiem wieku tego, nie powiem doktorów, ale ludzi, nikt z większą gorliwością, praca i zabiegiem nie starał się o odzyskanie ziemi pomorskiej, chełmińskiej i michałowskiej, zabranych przez Krzyżaków pruskich, i o wytępienie rzeczonych Krzyżaków (...) W naukach i nabywaniu światła tak był zamiłowany, że nie raz, gdy się w księgach zaczytał, zapominał o jedzeniu, o którym dopiero słudzy mu przypominali”.