Jan Brożek, profesor i rektor Uniwersytetu Krakowskiego, był wybitnym matematykiem, astronomem, kartografem, lekarzem, historykiem nauki, biografistą i pisarzem polemicznym swego czasu. Jego życiorys i twórczość są pięknym dowodem na żywotność intelektualną i rozwój Wszechnicy Jagiellońskiej w I wieku XVII stulecia, które niesłusznie uchodzi całkowicie za okres jej upadku i zacofania.

Urodził się 1 XI 1585 r. w miasteczku Kurzelowie w rodzinie rolniczej. Uczęszczał do miejscowej szkoły kolegiackiej. W 1604 r. immatrykulował się na Uniwersytecie Krakowskim. W 1605 r. uzyskał stopień bakałarza, a w 1610 r. stopień magistra sztuk wyzwolonych. W trakcie studiów filozoficznych pracował jako nauczyciel w szkołach parafialnych. W 1614 r. został członkiem Kolegium Mniejszego i objął katedrę profesora astrologii, na której wykładał do 1629 r. Rozwijał badania z zakresu astronomii, matematyki i geometrii. Był zwolennikiem teorii heliocentrycznej. W 1618 r. odbył podróż naukową do Prus Królewskich i Warmii, sprowadzając do Krakowa wiele pamiątek po Mikołaju Koperniku. W 1619 r. został członkiem Kolegium Większego. W latach 1620-1624 studiował w Padwie; w 1623 r. uzyskał tam doktorat medycyny. Po powrocie zaangażował się w spór Uniwersytetu Krakowskiego z zakonem jezuitów. W latach 1626-1630 dzierżył katedrę profesora wymowy. Następnie zdecydował się karierę kościelną i rozpoczął studia teologiczne. W 1629 r. przyjął święcenia kapłańskie, został kanonikiem kolegiaty św. Anny, następnie uzyskał stopień bakałarza teologii i objął katedrę na Wydziale Teologicznym. W 1630 r. został kanonikiem kolegiaty św. Floriana na Kleparzu, później zaś kolejne beneficja: plebana w Jangrocie (1630-32), Staszowie (od 1632) i Międzyrzeczu (od 1636). W 1639 r. wycofał się z uniwersytetu i osiadł w Międzyrzeczu. Powrócił w 1648 r. Licencjat z teologii uzyskał w 1649 r., a doktorat w 1650 r. W 1649 r. objął kanonię w katedrze krakowskiej i został na nowo kolegiatem większym, choć niestety przy oporze kolegów, którzy z niechęcią go przyjmowali. W 1652 r. został wybrany rektorem i podczas sprawowania tej godności zmarł 21 XI 1652 r. wskutek panującej zarazy. Został pochowany w kolegiacie św. Anny w Krakowie; jego grób obecnie nie istnieje. Niezachowana tablica nagrobna sławiła go pięknym tytułem „Księcia matematyka Europy” (Europae mathematicorum princeps”).

Był autorem licznych dzieł. Należą do nich m.in. podręcznik arytmetyki oraz rozprawy z zakresu filozofii arystotelesowskiej, astronomii, geodezji i matematyki, w tym geometrii; panegiryki i kazania; znakomity antyjezuicki pamflet pt. „Gratis”; pozostawiony w rękopisie zarys dziejów sztuk i nauk w Polsce – jeden z najstarszych tego typu – pt. „De antiquitate literarum in Polonia”; biografia XVI-wiecznego profesora Stanisława Grzepskiego; biografia (lub materiały do biografii) Mikołaja Kopernika, którą przekazał do druku Szymonowi Starowolskiemu w jego dziele „Setnik pisarzów polskich”. Wielką wartość mają także jego listy, diariusz oraz obszerne erudycyjne glosy i komentarze na kartach czytanych książek.

Był też wielkim dobrodziejem Uniwersytetu. Poczynił dwie fundacje na jego rzecz. W 1639 r. zapisał mu jako dar pośmiertny całą ogromną bibliotekę, licząca ponad 2000 tomów, oraz 3000 zł: po tysiącu na zakup instrumentów naukowych i książek, doposażenie profesora astrologii oraz stypendium dla studenta z zakresu matematyki i astronomii. W 1649 r. zapisał 15000 zł na przeprowadzenie kanonizacji Jana Kantego i doposażenie stołu kolegiatów większych. W testamencie hojne legaty przeznaczył dla szkoły w swoim rodzinnym Kurzelowie. Księgozbiór Brożka jest dziś częścią zasobu Biblioteki Jagiellońskiej. Jednym z najcenniejszych obiektów w zbiorach Muzeum UJ jest darowany przez niego tzw. Globus Jagielloński oraz obraz epitafijny Mikołaja Kopernika ojca. Uniwersytet Jagielloński uczcił Brożka nadając jego imię – przewrotnie – budynkowi pojezuickiemu przy ul. Grodzkiej, który otrzymał w 1971 r. (Collegium Broscianum).

Autor: dr hab. Maciej Zdanek.

Fot. Pośmiertny portret Jana Brożka w galerii portretów profesorskich w Collegium Maius-Muzeum UJ