Kartki z Dziejów Uniwersytetu Jagiellońskiego.
Projekt Archiwum UJ.
Koordynatorzy projektu
dr hab. Maciej Zdanek
dr hab. Przemysław M. Żukowski
Projekt Archiwum UJ.
dr hab. Maciej Zdanek
dr hab. Przemysław M. Żukowski
12 maja 1620 r. profesor Sebastian Petrycy z Pilzna ufundował katedrę historiografa Akademii Krakowskiej. Petrycy (1554 – 1626) był wychowankiem krakowskiej Almae Matris.
Tu uzyskał stopnie bakałarza (1574) i magistra sztuk wyzwolonych (1583), był członkiem Kolegium Mniejszego, wykładał na Wydziale Sztuk i w tzw. Classes (przyszłych Szkołach Nowodworskich). W latach 1589-1590 studiował medycynę w Padwie. W latach 1608-1616 był profesorem na Wydziale Lekarskim. Zasłynął jako znakomity lekarz, pisarz pedagogiczny oraz tłumacz i komentator dzieł etycznych, politycznych i ekonomicznych Arystotelesa. Wśród licznych zapisów, jakie poczynił na rzecz swej macierzystej uczelni, znajdowała się kwota 2000 zł przeznaczona na ufundowanie pensji w wysokości 120 zł dla profesora, którego zadaniem będzie spisywanie rok w rok najważniejszych wydarzeń z dziejów powszechnych, Rzeczypospolitej, Kościoła i Uniwersytetu Krakowskiego. Zadanie obsadzanie tej katedry i wypłaty pensji fundator powierzył kanonikom kolegiaty uniwersyteckiej św. Anny. Na pierwszego profesora wskazał swego syna, a potem prosił, by obsadzano ją zdatnymi do pisania dziejów krewniakami, w drugiej kolejności – rodakami z Pilzna, lub wybranymi profesorami z kolegiów lub spoza nich.
Fundację zrealizowano od razu w 1620 r. Profesora zajmującego nową katedrę nazywano historiografem Uniwersytetu (Akademii) lub od nazwiska fundatora – „historiographus Petricianus”. Pierwszym historiografem został syn Petrycego – lekarz i profesor filozofii, rajca krakowski Jan Innocenty Petrycy (1592-1641). Pracowicie wykonywał swoje zadanie. Jego dziełem był opis wydarzeń z 1620 r. pt. „Historia rerum gestarum in Polonia Anno MDCXX” (Kraków 1622), a następnie dzieje lat 1620-1621 pt. „Rerum in Polonia ac praecipue belli cum Osmano Turcarum imperatore gesti finitique historia anno MDCXX et MDCXXI” (Kraków 1632). Miał też napisać roczniki z dziejów Polski do 1628 lub 1638, które się niestety nie zachowały. Znakomitym przykładem jego szerokich horyzontów myślowych było też dziełko pt. „Comitia sapientium” (Kraków 1628) – dzieje nauki i uczonych od starożytności po czasy współczesne połączone z pochwałą roli i dorobku Uniwersytetu Krakowskiego w życiu intelektualnych i kulturalnym kraju.
Fundacja Petrycego wyrosła z rosnącego zrozumienia roli historii w kształceniu ogólnym i obywatelskim i wzrastającego prestiżu tej dyscypliny nauki, która w czasach renesansu zdobyła samodzielność, a w epoce baroku znakomicie się rozwijała w ramach tzw. historiografii erudycyjnej. Towarzyszyło temu ogromne zainteresowanie społeczne i bujny rozwój twórczości dziejopisarskiej w Europie i w Polsce. Uniwersytet Krakowski, który w średniowieczu był znaczącym ośrodkiem kultury historycznej, rozwijał własną kulturę pamięci i prezentował wysoko rozwiniętą samoświadomość historyczną – w XVI w. pozostał nieco na boku dokonujących się przemian w zakresie przebudowy kanonu nauk. Dopiero reforma programu Wydziału Sztuk w 1578 r. wprowadziła lektury historyczne jako obowiązkowe, choć nadal traktowano je głównie jako element wykładu retoryki i etyki. Elementy wykładu historii realizowano także w Szkołach Nowodworskich. Od początku XVII w. dojrzała też w środowisku profesorskim potrzeba spisania dziejów uczelni. Pierwsze takie próby podjęto w 1612 r. Fundacja Petrycego dawała instytucjonalne ramy uprawianiu dziejopisarstwa i możliwość stopniowej profesjonalizacji tego fachu. Zadanie swoje spełniła częściowo, bowiem funkcja historiografa była najczęściej łączona z wykładami na Wydziale Sztuk i innymi zajęciami, a twórczość niektórych historiografów ograniczała się do dziejów samej uczelni i miasta Krakowa. Niemniej jednak efektem była znakomita, a ciągle słabo znana twórczość, choć nie wszystkie prace się zachowały i tylko część została wydana drukiem. Do grona najwybitniejszych historiografów uniwersyteckich należeli: Marcin Radymiński, Jan Rachtamowicz Cynerski, Stanisław Temberski, Jan Racki, Józef Stanisław Bieżanowski.
Od 1780 do 1834 r. funkcja była nieobsadzona. Wpłynęła na to przebudowa ustrojowa uczelni w okresie reformy Kołłątajowskiej, malejąca wartość kapitału fundacyjnego oraz reorganizacja, a potem zanik kapituły św. Anny, wskutek czego prawo mianowania przeszło do kompetencji biskupa krakowskiego. W 1834 r. wznowiono funkcję historiografa i przydzielono ją podarchiwiście Stanisławowi Kaweckiemu. Tym samym złączono ją z archiwum uniwersyteckim, nadając tej jednostce wymiar nie tylko ściśle archiwalny, ale i naukowy, nastawiony zwłaszcza na badanie przeszłości Uniwersytetu. Funkcję historiografa obsadzano do 1908 r. Współczesnym, świadomym nawiązaniem w nowej postaci do fundacji Petrycego było powołanie w 2007 r. Oddziału Badań Dziejów UJ w strukturze Archiwum Uniwersytetu Jagiellońskiego przez jego ówczesnego dyrektora – prof. Krzysztofa Stopkę. Zainicjowaną wówczas nową serię książkową „Historia et Monumenta Universitatis Jagellonicae” wyróżnia logo ze stylizowaną głową Sebastiana Petrycego. W ten sposób patronuje on nadal historiografii uniwersyteckiej, której dał przed wiekami tak znakomity impuls rozwojowy.
Portret Jana Innocentego Petrycego – pierwszego historiogafa uniwersyteckiego.