Kartki z Dziejów Uniwersytetu Jagiellońskiego.
Projekt Archiwum UJ.
Koordynatorzy projektu
dr hab. Maciej Zdanek
dr hab. Przemysław M. Żukowski
Projekt Archiwum UJ.
dr hab. Maciej Zdanek
dr hab. Przemysław M. Żukowski
Marian Seweryn Wilhelm Prawdzic-Sokołowski urodził się 13 I 1839 r. w Czyżewie na terenie Królestwa Polskiego będącego wówczas częścią składową Imperium Rosyjskiego
Marian Seweryn Wilhelm Prawdzic-Sokołowski urodził się 13 I 1839 r. w Czyżewie na terenie Królestwa Polskiego będącego wówczas częścią składową Imperium Rosyjskiego. Jego rodzicami byli Leopold, właściciel ziemski i Dorota Barbara z d. Wojna-Ośniałowska. Po maturze w gimnazjum warszawskim w 1858 r. wyjechał na studia uniwersyteckie i pobierał nauki w najznakomitszych ówcześnie ośrodkach naukowych: w Uniwersytecie w Berlinie, w Uniwersytecie w Heidelbergu – tu filozofię, w Uniwersytecie Sorbona w Paryżu – tu prawo oraz dwa semestry w Uniwersytecie w Wiedniu. Gdy dojrzał już do decyzji poświęceniu się archeologii i historii sztuki wysłuchał dwa semestry na Wydziale Filozoficznym Uniwersytetu Jagiellońskiego w roku szkolnym 1873/74. Po zaliczeniu przez Kolegium Profesorów Wydziału Filozoficznego wcześniejszych studiów odbytych za granicą Marian Sokołowski mógł przedstawić rozprawę na stopień doktora filozofii (w zakresie historii sztuki i archeologii) pod tytułem: Ruiny na Ostrowie jeziora Lednicy (Kraków 1896). Po pomyślnie złożonych egzaminach ścisłych – pierwsze rygorozum z filozofii platońskiej i jej wpływu na estetykę – 16 VII 1878 (znakomicie); drugie rygorozum z historii sztuki, historii powszechnej i filologii łacińskiej – 20 VII 1878 (znakomicie) – wypromowany został na doktora filozofii UJ 22 VII 1878, a aktu tego (odebrana przysięgi i wręczenia tuby z dyplomem) dokonał Mieczysław Siła-Nowicki, profesor zwyczajny zoologii. Marian Sokołowski po złożeniu 27 XI 1878 r. formalnego podania na ręce dziekana z odpowiednimi alegatami (w tym programem wykładów) i przedłożeniu „prac naukowych mających związek z moim fachem” został dopuszczony do habilitacji. Kolokwium odbyło się 19 XII 1878 r., a wykład habilitacyjny (próbny) na temat: „O znaczeniu bestyaryjów w sztuce nowoczesnej” 16 I 1897 r. Dnia 18 III 1897 r. otrzymał ministerskie zatwierdzenie prawo wykładania z zakresu historii sztuki i archeologii i tytuł docenta prywatnego UJ. W tym charakterze wykładał przez kilka lat.
Na początku trzeba oddać przysłowiowe „cesarzowi, co cesarskie”. Formalnie kreatorem katedry w Krakowie w zakresie historii sztuki był Franciszek Józef I, który uczynił to na odpowiedni wniosek ministra wyznań i oświaty. Wprawdzie inicjatywa musiała – i wyszła z UJ – dokładnie z sal, w których obradowało Kolegium Profesorów Wydziału Filozoficznego. Dnia 6 VII 1881 r. grupa profesorów Wydziału Filozoficznego przygotowała referat, celem kreowania niezależnej katedry sztuki w UJ. Czytamy w niej m.in.:
Niepospolity rozkwit sztuki w Austrii w ogóle, a w Galicji w szczególności zdaje się także polecać tę naukę uwadze najwyższych władz, kierujących sprawą oświecenia. Uniwersytet nasz posiada profesora archeologii, który wielokrotnie rozszerzał swój zakres działania na historię sztuki starożytnej i nowożytnej. Od czterech półroczy posiada także docenta historii i archeologii sztuki, dra Mariana Sokołowskiego, który zwrócił się szczególniej do historii sztuki samej, a oprócz wykładów urządzał także ćwiczenia na gipsach i atlasach, i wybranych fotografiach okazów artystycznych. […]
Pozyskanie stałe dr Mariana Sokołowskiego dla Uniwersytetu wydaje się ze względu na dobro nauki i stosunki artystyczne kraju rzeczą pożądaną.
Dnia 16 II 1882 r. Najwyższym Postanowieniem została kreowana w Krakowie katedra nadzwyczajna historii sztuki, a objął ją od 1 października tegoż roku Marian Sokołowski. Od tego wydarzenia datują się dzieje nauczania historii sztuki w Krakowie jako nowożytnego przedmiotu (niezależnego, niepołączonego z inną katedrą), a istniejący do dziś – w postaci Instytutu Historii Sztuki UJ jako spadkobierca stworzonego głownie przez Mariana Sokołowskiego Zakładu Historii Sztuki i Gabinetu Połączonych Zbiorów Sztuki i Archeologii – ośrodek naukowy jest tym samym najstarszym zarówno na ziemiach polskich (biorąc pod uwagę czas zaborów i ziemie utracone w wyniku II wojny światowej) jak i w Polsce (w granicach współczesnych). Z kronikarskiego obowiązku dodać należy, iż wyhabilitowany docent prywatny historii Polski, a następnie historii sztuki Jerzy hrabia Mycielski był od 20 VII 1897 r. bezpłatnym profesorem, a od 1 IX 1899 profesorem nadzwyczajnym na II katedrze historii sztuki UJ.
Kraków posiadał warunki do rozwoju tej dziedziny wiedzy. Jako miasto tradycyjnie czy historyczne pełniące rolę kustosza pamięci narodowej jak i będące żywą pamiątką tejże przeszłości posiadało poza UJ, który dawał naukową bazę jeszcze Muzeum Książąt Czartoryskich, Muzeum Narodowe i Akademię Umiejętności. Tu możemy wymienić – pewnego rodzaju „samouków” – Władysława Łuszczkiewicza i Władysława Bartynowskiego. Osoby, które zdobyły wykształcenie w innej dziedzinie wiedzy, a poświęcili się historii sztuki jak np. Jan Bołoz-Antoniewicz. No i wreszcie absolwenci wydziałów filozoficznych (nie tylko z UJ, ale z tym uniwersytetem związanymi) z doktoratami filozofii w zakresie sztuki lub przedmiotami pokrewnymi. Jak (tu alfabetycznie): Adam Bochnak – profesor historii sztuki UJ, dyrektor Muzeum Narodowego w Krakowie, Franciszek Klein – historyk sztuki, fotograf krakowski, Feliks Kopera – profesor tytularny UJ i dyrektor Muzeum Narodowego w Krakowie, Marian Gumowski – kustosz Muzeum Narodowego w Krakowie, docent historii starożytnej oraz numizmatyki (rozszerzenie) UJ, Wojsław (Vojeslav) Molè – profesor historii sztuki narodów słowiańskich UJ, Julian Pagaczewski – kustosz Muzeum Narodowego w Krakowie, profesor historii sztuki UJ, Nikodem Pajzderski – dyrektor Muzeum Wielkopolskiego w Poznaniu, Tadeusz Szydłowski – profesor historii sztuki UJ. I wielu, wielu innych.
Foto: Portret M. Sokołowskiego
Autor: dr Przemysław Żukowski