Datę 11 stycznia 1397 roku nosi dokument – bulla Bonifacego IX, w którym mocą przysługującej mu władzy papież powołał do istnienia (ustanowił, erygował) Wydział Teologii na Uniwersytecie Krakowskim „odtąd i po wieczne czasy”.

Ten wyjątkowej wagi pergamin przechowywany jest w Archiwum Uniwersytetu Jagiellońskiego pod sygnaturą Dypl. perg. 19. (ilustracja nr 1)

Reprezentuje typ dokumentu papieskiego, który zgodnie z terminologią średniowiecznej Kancelarii Apostolskiej współcześni naukowcy nazywają „litterae sollemnes”, czyli list (pismo) uroczyste. W ścisłym sensie stosuje się do niego także termin „bulla”, który popularnie, choć niezbyt poprawnie, bywa rozciągany na wszystkie typy papieskich dokumentów.

W pierwszym znaczeniu wyraz „bulla” oznacza charakterystyczną ołowianą pieczęć, którą pieczętowano między innymi ten rodzaj papieskich dokumentów. W dokumencie nr 19 sama pieczęć nie zachowała się do naszych czasów, pozostał tylko jedwabny sznurek, na którym była zawieszona. Użycie jedwabiu do przywieszenia pieczęci było znaczące: dla średniowiecznego odbiorcy (i dla współczesnego historyka) niosło komunikat, że dokument papieski oznajmia przywilej lub łaskę.

Kolejnym elementem charakterystycznym dla „littera sollemnis” jest pierwszy wiersz tekstu zapisany w całości literami o wydłużonym kroju (łac. „littera elongata”). Imię papieża oraz początkową literę formuły „Ad perpetuam rei memoriam” („na wieczną rzeczy pamiątkę”) ozdobiono stylizowanym ornamentem roślinnym wewnątrz liter i dookoła nich. Takie wykonanie pierwszej litery imienia papieża miało nie tylko zadowolić wymagania estetyczne odbiorców i wzbudzić w nich podziw dla potęgi i kunsztu kancelarii wystawcy. Na jej podstawie (czarno-biała lub w całości czarna) pracownik kancelarii odpowiedzialny za przywieszenie ołowianej bulli wnioskował, czy zastosować wspomniany wyżej kolorowy jedwab – na znak łaski, czy szary sznur konopny – na znak nakazu. Ciekawostką jest fakt, że w późnym średniowieczu funkcję owego pieczętarza (łac. „plumbator”) pełnił z zasady prosty, niepiśmienny brat z zakonu cystersów, dla którym treść dokumentu ze zrozumiałych powodów pozostawała tajemnicą.

Na odwrociu, w centrum dokumentu widnieje znak Kancelarii Apostolskiej w kształcie stylizowanej, przekreślonej litery „R”, pośrodku której wpisano jeszcze niewielką literę „N”. Jest to informacja, że treść dokumentu została skopiowana do księgi registrów kancelarii papieskiej, a urzędnik, który przepisał dokument, czyli w nomenklaturze kancelaryjnej „registrator”, nosił imię rozpoczynające się od litery N, czyli prawdopodobnie Mikołaj (łac. „Nicolaus”). (ilustracja nr 2)

Zwróćmy jeszcze uwagę na czas wystawienia dokumentu. Był rok 1397. Minęło ponad trzydzieści lat od pierwszej fundacji uniwersytetu w Krakowie przez króla Kazimierza Wielkiego w 1364 roku i niecałe dziesięć od nieudanych prób reaktywowania nauczania uniwersyteckiego na przełomie lat osiemdziesiątych i dziewięćdziesiątych. Nie mamy żadnych świadectw, by w tym czasie odbywały się w Krakowie wykłady uniwersyteckie. Przeciwnie, wielu studentów z Królestwa Polskiego uczyło się wówczas w pobliskiej Pradze i w nieco dalszym Wiedniu.

A jednak w treści bulli papież Bonifacy IX przywołuje słowa, które znalazły się w skierowanej do niego prośbie (suplice) króla Władysława i królowej Jadwigi: „w Krakowie z ustanowienia i zarządzenia Stolicy Apostolskiej od dawna był i jest […] uniwersytet” (łac.: „ab olim fuerit atque sit [...] studium generale”). Nawet jeśli w praktyce nie funkcjonuje, to niezmiennie od 1364 roku uniwersytet „jest”, istnieje jako osoba prawna.

Nie było zatem ani prawnych ani formalnych przeszkód, aby papież przekonany przez parę królewską, że okoliczności na miejscu ku temu dojrzały, „ustanowił i zarządził” (łac.: „statuimus et etiam ordinamus”) nauczanie teologii na Uniwersytecie Krakowskim „odtąd i po wieczne czasy”.

Przekład tekstu bulli na język polski w czasopiśmie „Analecta Cracoviensia” 9 (1977), s. 8.

Autor: dr Dagmara Wójcik-Zega

Ilustracja 1: Kraków, Archiwum Uniwersytetu Jagiellońskiego, Dypl. perg. 19: Dokument (bulla) papieża Bonifacego IX „Eximiae devotionis affectus” z 11 stycznia 1397

Ilustracja 2: Na dorso dokumentu: Znak rejestracji treści w registrach Kancelarii Apostolskiej.