Kartki z dziejów UJ - Archiwum - Uniwersytet Jagielloński

100-lecie praw wyborczych kobiet

Wydanie przez Naczelnika Państwa dekretu z 28 XI 1918 r. o ordynacji wyborczej do Sejmu Ustawodawczego, na podstawie której prawo wybierania posłów otrzymali wszyscy obywatele państwa bez różnicy płci, posiadający do dnia ogłoszenia wyborów ukończone 21 lat, przełożyło się również na całkowite otwarcie studiów uniwersyteckich dla kobiet (za wyjątkiem studiów teologicznych).

Początku właściwej drogi do otwarcia studiów uniwersyteckich dla kobiet należy szukać w latach 80-tych XIX wieku.

Dnia 18 X 1880 r. Ludmiła Kummersbergowa (Ludwika Kumerer von Kummersberg) wniosła podanie na Wydział Lekarski UJ, w którym podaje, że zdała maturę w III Gimnazjum im. Franciszka Józefa we Lwowie 8 III 1879 r., a następnie hospitowała wykłady na Wydziale Filozoficznym Uniwersytetu we Lwowie (przedmioty z zakresu nauk przyrodniczych) w roku akademickim 1879/80 sem. II. W związku z powyższym chciałaby uczęszczać na wykłady na Wydziale Lekarskim UJ. Dnia 29 X 1880 r. Kolegium Profesorów zgodziło sie jedynie, aby Ludmiła Kummersbergowa mogła hospitować wykłady tylko kilku profesorów w tym Ludwika Teichmana i Gustawa Piotrowskiego. W ponad pół roku później, profesorowie 13 V 1881 r. uchwalili „[…] większością głosów […] pozwolić […] hospitować na wykłady w bieżącym półroczu letnim”. Po zakończeniu tegoż semestru podanie Ludmiły Kummersbergowej o immatrykulację i w konsekwencji dopuszczenie do egzaminów ścisłych zostało kategorycznie odrzucone.

Dopiero w 1894 r. Stanisława Dowgiałło, Janina Kosmowska i Jadwiga Sikorska uzyskały prawo hospitowania wykładów z zakresu studiów farmaceutycznych. W 1897 r. wiedeńskie Ministerstwo Wyznań i Oświaty wyraziło zgodę na przyjmowanie kobiet w charakterze słuchaczek zwyczajnych (immatrykulowanych) oraz nadzwyczajnych. Po trzech latach takie prawa uzyskały kobiety pragnące studiować medycynę.

Do końca istnienia monarchii austriackiej pozostał dla kobiet zamknięty fakultet prawniczy. W tym samym dniu, kiedy w Compiègne podpisano 11 XI 1918 r. rozejm kończący zmagania I wojny światowej, do Senatu Akademickiego Uniwersytetu Jagiellońskiego wpłynęło pismo z wiecu kobiet polskich odbytego trzy dni wcześniej w Krakowie. Na tymże wiecu zgromadzeni (słuchacze i słuchaczki) uchwalili „żądać dopuszczenia kobiet na wydział prawniczy z chwilą podjęcia wykładów uniwersyteckich”. Rektor Maciej Sieniatycki pismem z 21 XI 1918 r. przekazał ten wniosek Wydziałowi Prawa z prośbą o zreferowanie na najbliższym posiedzeniu Senatu Akademickiego. Nieśpieszna procedura decyzyjna krakowskich profesorów zdecydowała, iż do Ministerstwa Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego w Warszawie pismo w sprawie dopuszczenia kobiet do studiów prawniczych zostało skierowane dopiero 10 VI 1919 r. W dokumencie tym – zapewne autorstwa Stanisława Estreichera lub dziekana Edmunda Radwan-Krzymuskiego – Dziekanat Wydziału Prawa wnosi, iż w obecnych warunkach nie da się utrzymać zakazu immatrykulowania kobiet w dwóch byłych austriackich uniwersytetach, a to z co najmniej dwóch powodów. Po pierwsze, na odrodzonym Uniwersytecie w Warszawie i na nowo tworzącym się Uniwersytecie w Poznaniu takiego zakazu nie ma i, po wtóre, ordynacja wyborcza (dekret z 28 XI 1918 r. o ordynacji wyborczej do Sejmu Ustawodawczego) przyznała równe prawa wyborcze bez względu na płeć. Na odpowiedź Ministerstwo nie kazało sobie długo czekać i w niespełna trzy tygodnie później – 27 VI 1919 r. – minister Jan Łukasiewicz zdecydował, iż:

"Na wniosek Wydziału Prawa i Umiejętności Politycznych Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie z dn[ia] 10 VI 1919 L.1672 Ministerstwo W[yznań] R[eligijnych] i O[świecenia] P[ublicznego] zezwala na przyjmowanie kobiet jako słuchaczek zwyczajnych wydziałów prawniczych Uniwersytetów, począwszy od półrocza zimowego 1918/19".

W taki oto sposób zamknięte do tej pory sale wykładowe Collegium Novum i innych gmachów uniwersyteckich użytkowane przez Wydział Prawa zostały otwarte dla kobiet. Równało się to z możliwością immatrykulowania – przyjęcia na Uniwersytet w charakterze słuchacza zwyczajnego – co otwierało kobietom drogę do uzyskania jedynego jeszcze wzorem austriackim stopnia naukowego – doktora praw.

Pierwszymi paniami, które uzyskały stopnie naukowe w Uniwersytecie Jagiellońskim były:

- Bronisława Dłuska, starsza siostra Marii Skłodowskiej-Curie, która 10 V 1902 r. nostryfikowała uzyskany w Paryżu na Sorbonie doktorat medycyny jako doktorat wszech nauk lekarskich (fot. nr 1);

- Stefania Karolina Tatarówna wypromowana 31 V 1906 r. na doktora filozofii w zakresie filozofii ścisłej, przedkładając rozprawę: „Król Duch Słowackiego a nadczłowiek Nietzschego” (fot. nr 2);

- Helena Donhaiser-Sikorska uzyskała doktorat wszech nauk lekarskich – promocja 27 VII 1906 r. – po pełnych studiach w UJ (fot. nr 3);

- Zofia Majmeskuł-Mastalerzowa, która 10 X 1923 r. otrzymała promocję na doktora praw (fot. nr 4);

- Anna Peraus-Pilecka wypromowana 3 VI 1939 r. na doktora farmacji (fot. nr 5).

Autor: dr hab. Przemysław M. Żukowski