Przejdź do głównej treści

Widok zawartości stron Widok zawartości stron

Widok zawartości stron Widok zawartości stron

Kartki

Z dziejów Uniwersytetu Jagiellońskiego

Widok zawartości stron Widok zawartości stron

12 maja 1620 r. - fundacja katedry historiografa Uniwersytetu

12 maja 1620 r. - fundacja katedry historiografa Uniwersytetu

12 maja 1620 r. profesor Sebastian Petrycy z Pilzna ufundował katedrę historiografa Akademii Krakowskiej. Petrycy (1554 – 1626) był wychowankiem krakowskiej Almae Matris.

Tu uzyskał stopnie bakałarza (1574) i magistra sztuk wyzwolonych (1583), był członkiem Kolegium Mniejszego, wykładał na Wydziale Sztuk i w tzw. Classes (przyszłych Szkołach Nowodworskich). W latach 1589-1590 studiował medycynę w Padwie. W latach 1608-1616 był profesorem na Wydziale Lekarskim. Zasłynął jako znakomity lekarz, pisarz pedagogiczny oraz tłumacz i komentator dzieł etycznych, politycznych i ekonomicznych Arystotelesa. Wśród licznych zapisów, jakie poczynił na rzecz swej macierzystej uczelni, znajdowała się kwota 2000 zł przeznaczona na ufundowanie pensji w wysokości 120 zł dla profesora, którego zadaniem będzie spisywanie rok w rok najważniejszych wydarzeń z dziejów powszechnych, Rzeczypospolitej, Kościoła i Uniwersytetu Krakowskiego. Zadanie obsadzanie tej katedry i wypłaty pensji fundator powierzył kanonikom kolegiaty uniwersyteckiej św. Anny. Na pierwszego profesora wskazał swego syna, a potem prosił, by obsadzano ją zdatnymi do pisania dziejów krewniakami, w drugiej kolejności – rodakami z Pilzna, lub wybranymi profesorami z kolegiów lub spoza nich.

Fundację zrealizowano od razu w 1620 r. Profesora zajmującego nową katedrę nazywano historiografem Uniwersytetu (Akademii) lub od nazwiska fundatora – „historiographus Petricianus”. Pierwszym historiografem został syn Petrycego – lekarz i profesor filozofii, rajca krakowski Jan Innocenty Petrycy (1592-1641). Pracowicie wykonywał swoje zadanie. Jego dziełem był opis wydarzeń z 1620 r. pt. „Historia rerum gestarum in Polonia Anno MDCXX” (Kraków 1622), a następnie dzieje lat 1620-1621 pt. „Rerum in Polonia ac praecipue belli cum Osmano Turcarum imperatore gesti finitique historia anno MDCXX et MDCXXI” (Kraków 1632). Miał też napisać roczniki z dziejów Polski do 1628 lub 1638, które się niestety nie zachowały. Znakomitym przykładem jego szerokich horyzontów myślowych było też dziełko pt. „Comitia sapientium” (Kraków 1628) – dzieje nauki i uczonych od starożytności po czasy współczesne połączone z pochwałą roli i dorobku Uniwersytetu Krakowskiego w życiu intelektualnych i kulturalnym kraju.

Fundacja Petrycego wyrosła z rosnącego zrozumienia roli historii w kształceniu ogólnym i obywatelskim i wzrastającego prestiżu tej dyscypliny nauki, która w czasach renesansu zdobyła samodzielność, a w epoce baroku znakomicie się rozwijała w ramach tzw. historiografii erudycyjnej. Towarzyszyło temu ogromne zainteresowanie społeczne i bujny rozwój twórczości dziejopisarskiej w Europie i w Polsce. Uniwersytet Krakowski, który w średniowieczu był znaczącym ośrodkiem kultury historycznej, rozwijał własną kulturę pamięci i prezentował wysoko rozwiniętą samoświadomość historyczną – w XVI w. pozostał nieco na boku dokonujących się przemian w zakresie przebudowy kanonu nauk. Dopiero reforma programu Wydziału Sztuk w 1578 r. wprowadziła lektury historyczne jako obowiązkowe, choć nadal traktowano je głównie jako element wykładu retoryki i etyki. Elementy wykładu historii realizowano także w Szkołach Nowodworskich. Od początku XVII w. dojrzała też w środowisku profesorskim potrzeba spisania dziejów uczelni. Pierwsze takie próby podjęto w 1612 r. Fundacja Petrycego dawała instytucjonalne ramy uprawianiu dziejopisarstwa i możliwość stopniowej profesjonalizacji tego fachu. Zadanie swoje spełniła częściowo, bowiem funkcja historiografa była najczęściej łączona z wykładami na Wydziale Sztuk i innymi zajęciami, a twórczość niektórych historiografów ograniczała się do dziejów samej uczelni i miasta Krakowa. Niemniej jednak efektem była znakomita, a ciągle słabo znana twórczość, choć nie wszystkie prace się zachowały i tylko część została wydana drukiem. Do grona najwybitniejszych historiografów uniwersyteckich należeli: Marcin Radymiński, Jan Rachtamowicz Cynerski, Stanisław Temberski, Jan Racki, Józef Stanisław Bieżanowski.

Od 1780 do 1834 r. funkcja była nieobsadzona. Wpłynęła na to przebudowa ustrojowa uczelni w okresie reformy Kołłątajowskiej, malejąca wartość kapitału fundacyjnego oraz reorganizacja, a potem zanik kapituły św. Anny, wskutek czego prawo mianowania przeszło do kompetencji biskupa krakowskiego. W 1834 r. wznowiono funkcję historiografa i przydzielono ją podarchiwiście Stanisławowi Kaweckiemu. Tym samym złączono ją z archiwum uniwersyteckim, nadając tej jednostce wymiar nie tylko ściśle archiwalny, ale i naukowy, nastawiony zwłaszcza na badanie przeszłości Uniwersytetu. Funkcję historiografa obsadzano do 1908 r. Współczesnym, świadomym nawiązaniem w nowej postaci do fundacji Petrycego było powołanie w 2007 r. Oddziału Badań Dziejów UJ w strukturze Archiwum Uniwersytetu Jagiellońskiego przez jego ówczesnego dyrektora – prof. Krzysztofa Stopkę. Zainicjowaną wówczas nową serię książkową „Historia et Monumenta Universitatis Jagellonicae” wyróżnia logo ze stylizowaną głową Sebastiana Petrycego. W ten sposób patronuje on nadal historiografii uniwersyteckiej, której dał przed wiekami tak znakomity impuls rozwojowy.

Portret Jana Innocentego Petrycego – pierwszego historiogafa uniwersyteckiego.

Polecamy również
Karol Józef Wojtyła, późniejszy papież Jan Paweł II i Uniwersytet Jagielloński.

Karol Józef Wojtyła, późniejszy papież Jan Paweł II i Uniwersytet Jagielloński.

Na narty!

Na narty!

Adam Chmiel – zasłużony archiwariusz Archiwum Uniwersytetu Jagiellońskiego

Adam Chmiel – zasłużony archiwariusz Archiwum Uniwersytetu Jagiellońskiego

Dzień Arystotelesa, czyli uniwersytecki karnawał

Dzień Arystotelesa, czyli uniwersytecki karnawał