Dnia 9 marca przypadają rocznice urodzin dwóch uczonych, którzy na pozór nie mają ze sobą wiele wspólnego. Niemniej chciałbym ich sylwetki przybliżyć. Mowa tutaj o starszym Ludwiku Gumplowiczu (ur. 9 III 1838, zm. 19 VIII 1909) oraz o Andrzeju Kopffie (ur. 9 III 1922, zm. 5 IX 1992)

Dnia 9 marca przypadają rocznice urodzin dwóch uczonych, którzy na pozór nie mają ze sobą wiele wspólnego. Niemniej chciałbym ich sylwetki przybliżyć. Mowa tutaj o starszym Ludwiku Gumplowiczu (ur. 9 III 1838, zm. 19 VIII 1909) oraz o Andrzeju Kopffie (ur. 9 III 1922, zm. 5 IX 1992). Ten pierwszy jest jednym z najbardziej znanych polskich prawników, a na pewno jest pierwszym polskim socjologiem i twórcą tzw. socjologicznej teorii państwa. Drugi to prawnik i historyk, założyciel, pierwszy dyrektor i członek Rady Naukowej Międzyuczelnianego Instytutu Wynalazczości i Ochrony Własności Intelektualnej, dzisiejszej katedry w ramach Wydziału Prawa UJ oraz prorektor UJ w latach 1981-1987.

Ludwik Gumplowicz pochodził z bogatej i szybko asymilującej się, związanej z polskością rodziny żydowskiej. Rozpoczął studia prawnicze w Krakowie, a ukończył je w Wiedniu. Uzyskał stopień doktora prawa cywilnego w Krakowie 1 V 1862. Dnia 31 I 1868 wniósł na Uniwersytet Jagielloński podanie o udzielenie venia legendi z zakresu powszechnej historii prawa na podstawie rozpraw: Wola ostatnia w rozwoju dziejowym i umiejętnym. Rys prawno-historyczny (Kraków 1864) oraz Prawodawstwo polskie względem Żydów (wyd. I: Kraków 1867; wyd. II: Warszawa 2008). Kolegium Profesorów wyznaczyło referentami Udalryka Heyzmann i Piotra Burzyński. Obie prace – zapisał Jan Widacki – „były bardzo postępowe, przesiąknięte duchem liberalizmu, krytyczne wobec Kościoła. Obie też, mimo, że były pracami historycznymi, pełne były odniesień do współczesności. Ta śmiałość wyrażonych w nich poglądów dosłownie porazić musiała recenzentów”. Faktycznie tak było. Referat obu uczonych był gotowy 8 VI 1868 i przedstawiony na posiedzeniu Kolegium Profesorów. Wynikało z niego, że doceniając „uzdolnienia literackie” kandydata główny nacisk referenci położyli na wrogie nastawienie Ludwika Gumplowicza do Kościoła Katolickiego. Tego dnia Kolegium Profesorów uznało przedłożone prace za niewystarczające do udzielenia venia legendi i podanie odrzuciło, o czym dnia następnego dziekan Julian Dunajewski poinformował zainteresowanego. Używając dzisiejszego określenia, „habilitant” odwołał się (złożył rekurs) do Ministerstwa Wyznań i Oświaty w Wiedniu, które nic nie dało. Na kilka lat pozbawiony szansy kariery naukowej, otrzymał najpierw w 1871 venia legendi ogólnego prawa państwowego i austriackiego prawa administracyjnego, a w jedenaście lat później katedrę prawa państwowego w Uniwersytecie w Grazu.

W biogramie zamieszczonym w Złotej Księdze Wydziału Prawa i Administracji Uniwersytetu Jagiellońskiego Elżbieta Traple napisała, iż rzadkością jest, aby karierę uniwersytecką – osiągnięcie statusu pracownika naukowego – rozpoczynać po uzyskaniu stopnia doktora habilitowanego. Andrzej Kopff został zatrudniony na takim stanowisku po pomyślnym przeprowadzeniu przewodu habilitacyjnego i mianowaniu na stanowisko samodzielnego pracownika nauki – docenta etatowego w Instytucie Prawa Cywilnego.

Studia Andrzej Kopff z zakresu prawa odbył na tajnych kompletach w Warszawie i w Krakowie. Po uzyskaniu stopnia magistra praw zapisał się na Wydział Humanistyczny, po czym, z powodu zajęć związanych z pracą w Muzeum Narodowym i przygotowaniem rozprawy doktorskiej z zakresu prawa studia te przerwał. Doktoryzował się na podstawie rozprawy z zakresu prawa cywilnego, pt. „Podstawowe konstrukcje prawnicze prawa wynalazczego” 16 VII 1952. Na marginesie dodam, że Andrzej Kopff był ostatnim wypromowanym doktorem według dawnych międzywojennych przepisów. Po niemal jedenastu latach, 6 IV 1963, na podstawie książki: Dzieło sztuk plastycznych i jego twórca w świetle przepisów prawa autorskiego (Kraków 1961) uzyskał tytuł docenta w zakresie prawa cywilnego. „Przez dwa lata – napisał Stefan Grzybowski – pozostawał jeszcze na swym dotychczasowym stanowisku w Muzeum Narodowym, utrzymując ścisły kontakt z Uniwersytetem Jagiellońskim, szczególnie zaś z katedrą prawa cywilnego, oraz publikując swe dalsze prace z zakresu własności intelektualnej. Powołanie go na stanowisko docenta w tejże katedrze napotykało zbyt silny opór partyjnej organizacji uniwersyteckiej PZPR, który zdołano pokonać po upływie dwóch lat. Pozostał członkiem społeczności akademickiej, aż do przedwczesnej śmierci, ostatnio jako kierownik Katedry Prawa Cywilnego”. Jak zapisał Janusz Sondel dorobek naukowy Andrzeja Kopffa obejmuje 150 publikacji, a niektóre zawarte w nich koncepcje „stały się podstawą ważnych konstrukcji naukowych i znalazły trwałe miejsce w nauce prawa”.

Wspominając 9 marca rocznicę urodzin tych uczonych warto pamiętać przede wszystkim o nich, ale również o tym jakimi różnymi drogami dochodziło się do kariery uniwersyteckiej.

Foto: portret Ludwika Gumplowicz (wikipedia), Andrzej Kopff (AUJ).

Autor: dr Przemysław Żukowski.