Bartłomiej Nowodworski (ok. 1552-13 lutego 1625), kawaler maltański, wybitny żołnierz, który m.in. przyczynił się do zdobycia Smoleńska w 1611 r., słynny z patriotyzmu, pobożności, cnót rycerskich i zamiłowań kulturalnych, był jednym z najważniejszych dobrodziejów w historii Uniwersytetu Jagiellońskiego.

Jego pierwsza wielka fundacja została dokonana w dniu 4 marca 1617 r. w dzień św. Kazimierza Jagiellończyka. Miało to symboliczne znaczenie, bowiem święty królewicz był czczony jako patron młodzieży, a na Uniwersytecie jego kult miał szczególny wymiar pamięci o Jagiellonach jako dynastii fundatorów.  Nowodworski, powitany ze czcią przez profesorów, wygłosił wtedy podniosłą mowę, deklarując: „Przybywam w wasze dziedziny (które zbyt długo w ocenie tych czasów umniejszone zostawały) z pomocą, aby z tego źródła wszelkiej mądrości i nauk rozszerzała się edukacja młodzieży w początkach studiów – nie fałszywa ani powierzchowna – nawadniając wszystkie krainy tego Królestwa.” Przekazał 8000 zł, które miały być ulokowane na stały roczny dochód w wysokości 480 zł. 5000 zł zostało przeznaczone na utrzymanie 4 ubogich studentów z powiatu tucholskiego, czyli stron rodzinnych fundatora: 3 synów szlacheckich i 1 pochodzenia plebejskiego. Mieli oni mieszkać w Bursie Jerozolimskiej przez okres 5 lat i kształcić się w sztukach wyzwolonych lub prawie. Towarzyszła temu fundacja mszalna. Natomiast 3000 zł przeznaczono na stałe uposażenie 3 profesorów, którzy w tzw. Szkołach prywatnych wykładali gramatykę, poetykę i dialektykę. Fundacja ta miała kapitalne znaczenie dla utrwalenia tej humanistycznej szkoły średniej powołanej do życia pod auspicjami Uniwersytetu w 1588 r., ponieważ zapewniła jej solidne podstawy majątkowe.

Fundację upamiętniła łacińska oda Wawrzyńca Śmieszkowica „Mnema facti Generosi Magnifici Domini D. Bartholomaei Novodworski” rozpoczynająca się apostrofą i kończąca modlitwą do św. Kazimierza  (Kraków 1617), druk tegoż autora „Fundacja Jego Mci P. Bartłomieia Nowodworskiego Kawalera Maltenskiego” (Kraków 1619) oraz pochwała fundatora pióra Jakuba Papenkowica „Encomivm Excelsi Novodworsciani” (Kraków 1619). Za darowane pieniądze uczelnia zakupiła dobra ziemskie Słupiec i Szczebrzusz, które puszczano w dzierżawę, a określony zysk przeznaczano na cele fundacji. W 1619 r. Nowodworski zrealizował drugą fundację. Wdzięczność krakowskich profesorów była ogromna. Po śmierci dorodzieja uchwalono nazwać Szkoły prywatne Szkołami Nowodworskimi – miano to dziedziczy I LO w Krakowie, słynny „Nowodworek”. Gdy zaś w 1643 r. z wielkim wsparciem majątkowym profesora Gabriela Prewancjusza Władysławskiego został wzniesiony dla Szkół nowy budynek – nazwano go Kolegium Władysławowsko-Nowodworskim; dziś ten piękny gmach znany jest jako Kolegium Nowodworskiego z uszczerbkiem dla pamięci o właściwym darczyńcy na rzecz tej inwestycji. Pamięć i sławę Nowodworskiego uświetniła też biografia, liczne mowy oraz portret zamówiony u słynnego malarza królewskiego Jana Trycjusza, do dziś prezentowany w zbiorach Muzeum UJ.

Prezentowane zdjęcie przedstawia pierwszą kartę dokumentu fundacji z 4 III 1617 r. Złotym atramentem pisana inwokacja oraz imię i nazwisko fundatora. Na ostatniej karcie własnoręczne podpisy Nowodworskiego, rektora Walentego Fontany i profesorów. Dokument uwierzytelniają pieczęcie Nowodworskiego i Uniwersytetu Krakowskiego. Archiwum UJ, dypl. perg. 610.

Autor: dr Maciej Zdanek.