Marian Seweryn Wilhelm Prawdzic-Sokołowski urodził się 13 I 1839 r. w Czyżewie na terenie Królestwa Polskiego będącego wówczas częścią składową Imperium Rosyjskiego

Marian Seweryn Wilhelm Prawdzic-Sokołowski urodził się 13 I 1839 r. w Czyżewie na terenie Królestwa Polskiego będącego wówczas częścią składową Imperium Rosyjskiego. Jego rodzicami byli Leopold, właściciel ziemski i Dorota Barbara z d. Wojna-Ośniałowska. Po maturze w gimnazjum warszawskim w 1858 r. wyjechał na studia uniwersyteckie i pobierał nauki w najznakomitszych ówcześnie ośrodkach naukowych: w Uniwersytecie w Berlinie, w Uniwersytecie w Heidelbergu – tu filozofię, w Uniwersytecie Sorbona w Paryżu – tu prawo oraz dwa semestry w Uniwersytecie w Wiedniu. Gdy dojrzał już do decyzji poświęceniu się archeologii i historii sztuki wysłuchał dwa semestry na Wydziale Filozoficznym Uniwersytetu Jagiellońskiego w roku szkolnym 1873/74. Po zaliczeniu przez Kolegium Profesorów Wydziału Filozoficznego wcześniejszych studiów odbytych za granicą Marian Sokołowski mógł przedstawić rozprawę na stopień doktora filozofii (w zakresie historii sztuki i archeologii) pod tytułem: Ruiny na Ostrowie jeziora Lednicy (Kraków 1896). Po pomyślnie złożonych egzaminach ścisłych – pierwsze rygorozum z filozofii platońskiej i jej wpływu na estetykę – 16 VII 1878 (znakomicie); drugie rygorozum z historii sztuki, historii powszechnej i filologii łacińskiej – 20 VII 1878 (znakomicie) – wypromowany został na doktora filozofii UJ 22 VII 1878, a aktu tego (odebrana przysięgi i wręczenia tuby z dyplomem) dokonał Mieczysław Siła-Nowicki, profesor zwyczajny zoologii. Marian Sokołowski po złożeniu 27 XI 1878 r. formalnego podania na ręce dziekana z odpowiednimi alegatami (w tym programem wykładów) i przedłożeniu „prac naukowych mających związek z moim fachem” został dopuszczony do habilitacji. Kolokwium odbyło się 19 XII 1878 r., a wykład habilitacyjny (próbny) na temat: „O znaczeniu bestyaryjów w sztuce nowoczesnej” 16 I 1897 r. Dnia 18 III 1897 r. otrzymał ministerskie zatwierdzenie prawo wykładania z zakresu historii sztuki i archeologii i tytuł docenta prywatnego UJ. W tym charakterze wykładał przez kilka lat.

Na początku trzeba oddać przysłowiowe „cesarzowi, co cesarskie”. Formalnie kreatorem katedry w Krakowie w zakresie historii sztuki był Franciszek Józef I, który uczynił to na odpowiedni wniosek ministra wyznań i oświaty. Wprawdzie inicjatywa musiała – i wyszła z UJ – dokładnie z sal, w których obradowało Kolegium Profesorów Wydziału Filozoficznego. Dnia 6 VII 1881 r. grupa profesorów Wydziału Filozoficznego przygotowała referat, celem kreowania niezależnej katedry sztuki w UJ. Czytamy w niej m.in.:

Niepospolity rozkwit sztuki w Austrii w ogóle, a w Galicji w szczególności zdaje się także polecać tę naukę uwadze najwyższych władz, kierujących sprawą oświecenia. Uniwersytet nasz posiada profesora archeologii, który wielokrotnie rozszerzał swój zakres działania na historię sztuki starożytnej i nowożytnej. Od czterech półroczy posiada także docenta historii i archeologii sztuki, dra Mariana Sokołowskiego, który zwrócił się szczególniej do historii sztuki samej, a oprócz wykładów urządzał także ćwiczenia na gipsach i atlasach, i wybranych fotografiach okazów artystycznych. […]

Pozyskanie stałe dr Mariana Sokołowskiego dla Uniwersytetu wydaje się ze względu na dobro nauki i stosunki artystyczne kraju rzeczą pożądaną.

Dnia 16 II 1882 r. Najwyższym Postanowieniem została kreowana w Krakowie katedra nadzwyczajna historii sztuki, a objął ją od 1 października tegoż roku Marian Sokołowski. Od tego wydarzenia datują się dzieje nauczania historii sztuki w Krakowie jako nowożytnego przedmiotu (niezależnego, niepołączonego z inną katedrą), a istniejący do dziś – w postaci Instytutu Historii Sztuki UJ jako spadkobierca stworzonego głownie przez Mariana Sokołowskiego Zakładu Historii Sztuki i Gabinetu Połączonych Zbiorów Sztuki i Archeologii – ośrodek naukowy jest tym samym najstarszym zarówno na ziemiach polskich (biorąc pod uwagę czas zaborów i ziemie utracone w wyniku II wojny światowej) jak i w Polsce (w granicach współczesnych). Z kronikarskiego obowiązku dodać należy, iż wyhabilitowany docent prywatny historii Polski, a następnie historii sztuki Jerzy hrabia Mycielski był od 20 VII 1897 r. bezpłatnym profesorem, a od 1 IX 1899 profesorem nadzwyczajnym na II katedrze historii sztuki UJ.

Kraków posiadał warunki do rozwoju tej dziedziny wiedzy. Jako miasto tradycyjnie czy historyczne pełniące rolę kustosza pamięci narodowej jak i będące żywą pamiątką tejże przeszłości posiadało poza UJ, który dawał naukową bazę jeszcze Muzeum Książąt Czartoryskich, Muzeum Narodowe i Akademię Umiejętności. Tu możemy wymienić – pewnego rodzaju „samouków” – Władysława Łuszczkiewicza i Władysława Bartynowskiego. Osoby, które zdobyły wykształcenie w innej dziedzinie wiedzy, a poświęcili się historii sztuki jak np. Jan Bołoz-Antoniewicz. No i wreszcie absolwenci wydziałów filozoficznych (nie tylko z UJ, ale z tym uniwersytetem związanymi) z doktoratami filozofii w zakresie sztuki lub przedmiotami pokrewnymi. Jak (tu alfabetycznie): Adam Bochnak – profesor historii sztuki UJ, dyrektor Muzeum Narodowego w Krakowie, Franciszek Klein – historyk sztuki, fotograf krakowski, Feliks Kopera – profesor tytularny UJ i dyrektor Muzeum Narodowego w Krakowie, Marian Gumowski – kustosz Muzeum Narodowego w Krakowie, docent historii starożytnej oraz numizmatyki (rozszerzenie) UJ, Wojsław (Vojeslav) Molè – profesor historii sztuki narodów słowiańskich UJ, Julian Pagaczewski – kustosz Muzeum Narodowego w Krakowie, profesor historii sztuki UJ, Nikodem Pajzderski – dyrektor Muzeum Wielkopolskiego w Poznaniu, Tadeusz Szydłowski – profesor historii sztuki UJ. I wielu, wielu innych.

Foto: Portret M. Sokołowskiego

Autor: dr Przemysław Żukowski